KİMYASAL BAĞLAR

8.SINIF

DERS 5

ÜNİTE 3: MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

KONU:  KİMYASAL BAĞLARI TANIYALIM

KİMYASAL BAĞLAR                                                                                      
Aynı ya da farklı cins atomları bir arada tutan kuvvetlere kimyasal bağlar denir. Pek çok madde farklı element atomlarının birleşmesiyle meydana gelmiştir.
                                          
Helyum, neon, argon gibi soy gazlar başka atomlarla bileşik yapmazlar, doğada tek atom hâlinde bulunur
                                
Helyum (He) atomunun tek yörüngesi vardır ve 2 elektronu bulunur. 
Ne, Ar, Kr  gibi diğer soy gazların ise son yörüngelerinde 8 elektron bulunur. 
Soy gazların dışında kalan diğer element atomları, son yörüngelerindeki elektron sayısını soy gazlara benzetip kararlı hâle geçmek isterler.

Kararlı olmak isteyen atomlar

Atomların son yörüngelerini 8 elektrona tamamlama isteğine oktet kuralı, atomların son yörüngelerini 2 elektrona tamamlama isteğine ise dublet  kuralı denir.
11Na, 1 e^– vererek 10 elektronlu neona benzer. (oktet)
3Li, 1 e^– vererek helyuma benzer. (dublet) 
9F, bir elektron alarak 10 elektronlu neona benzer. (oktet) 



1A, 2A ve 3A grubu elementleri elektron vererek soy gaz kararlılığına ulaşır. 
5A, 6A, 7A grubu elementleri ise elektron alarak soy gazlara benzerler.
İyon:Yüklü atom ya da atom gruplarına iyon denir.
Kimyasal bağlar iyonik ve kovalent olmak üzere ikiye ayrılır.

1- İYONİK BAĞ
Metal ve ametal atomlarının (+) ve (–) yüklü tanecikleri (iyonları) arasındaki elektriksel çekim kuvvetinden doğan bağa iyonik bağ denir.
İyonik bağ yapan atomlardan elektron veren (+) yüklü, elektron alan (–) yüklü iyon durumuna geçer.
Sodyum Klorür (NaCl) molekülünün bağ yapısı
Yemek tuzu, sodyum ve klor atomlarının iyonik bağ yapmasıyla oluşur.
Atom numarası 11 olan sodyum (Na) atomu, atom numarası 17 olan klor (Cl) atomuna elektron vererek iyonik bağ oluşturur. 

 Na  ve Cl  atomlarının NaCl bileşiğini oluşturması 

11 elektronlu sodyum atomu 1 elektron vererek 10   elektronlu neona benzer.
17 elektronlu klor atomu 1 e– alarak 18 elektronlu argona benzer ve kararlı yapıya geçer.
Sodyum ve klor atomları, arasında iyonik bağ yaparak Sodyum klorür (NaCl) bileşiğini oluşturur.
Sodyum Florür ( NaF ) molekülünün bağ yapısı
Aşağıda son yörüngesinde 1 elektron olan Na atomunun, son yörüngesinde 7 elektron olan F atomu ile iyonik bağ oluşturmasını inceleyiniz.
                              

Na 1 elektron vererek, F ise  1 elektronu alarak NaF bileşiğini oluşturur.Aşağıdaki görseli tıklayın...

Na ve F atomlarının NaF bileşiğini oluşturması

Atomlar arası bağ oluşurken en dıştaki elektronlar görev alır.
İyonik bağ yaparak oluşan maddelere iyonik yapılı maddeler denir. 
Metallerle ametaller iyonik bileşik oluştururlar.
İyonik kristaller katı hâlde elektrik akımını iletmez fakat sulu çözeltilerinde iyonlarına ayrışır ve elektrik akımını iletir.
İyonik bileşikler oda şartlarında genellikle katı hâlde ve kristal yapıda bulunur.Sert ve kırılgan bir özelliğe sahiptir.
Yemek tuzu iyonik bağlı bir bileşiktir ve kristal yapıdadır.
İyonik Bağlı Bileşiklerde Kristal Yapı

        Sodyum klorür bileşiğinde kristal yapı

İyonik bağlı bileşiklerde iyonlar birbirini en kuvvetli şekilde çekecek bir düzen içinde dizilirler.
Böyle düzenli birleşen atomlardan kristal yapı adını verdiğimiz düzgün geometrik şekiller oluşur. Yemek tuzunun kristal yapısı buna örnektir.Yemek tuzundaki (NaCl) kristal yapı  yukarıdaki şekilde gösterilmiştir.
2- KOVALENT BAĞ
Bazı element atomları kararlı yapıya ulaşmak için son yörüngedeki bazı elektronlarını ortaklaşa kullanırlar.Atomlar arasında elektronların ortaklaşa kullanılmasıyla oluşan bağa kovalent bağ denir.   
Kovalent bağlar ametal-ametal elementler arasında oluşur.

Kovalent bağda ortak elektron kullanımı

Kovalent Bağ Çeşitleri
İki atom arasında birer elektron ortak kullanılırsa buna tekli kovalent bağ denir. 
İki atom arasında ikişer elektron ortak kullanılırsa buna ikili kovalent bağ, üçer elektron ortak kullanılırsa buna üçlü kovalent bağ denir.
Tekli kovalent bağ atomlar arasında bir çizgi ile  gösterilir.  H₂     H - H  
İkili kovalent  bağ atomlar arasında iki çizgi ile gösterilir.     O₂     O = O         
Üçlü kovalent bağ atomlar arasında üç çizgi ile gösterilir.Üçlü kovalent bağ  aşağıda gösterilmiştir.    

    

Azot elementinde üçlü kovalent bağ  

Molekül
Kovalent bağlı bileşiklerin en küçük birimi bir moleküldür.
Moleküller maddenin tüm özelliklerini gösterir ve bağımsız olarak hareket edebilir.
Örnek: H2 molekülü
İki hidrojen atomu elektronlarını ortaklaşa kullanarak aralarında kovalent bağ oluşturur. Böylece her bir hidrojen atomu helyumun kararlı yapısına ulaşır.
                                   
Aynı cins atomlardan oluşan moleküllere element molekülleri denir.
Cl2,O₂, H₂, F₂, N₂ element molekülleridir.Bunlar bileşik değildir.
  
                                  
X₂  ( 2 adet X atomu kovalent bağ yaparak X₂ molekülünü oluşturmuştur.)
Y₃   ( 3 adet Y atomu kovalent bağ yaparak Y₃ molekülünü oluşturmuştur.) 
                                                   
                     
Farklı cins atomların molekülleri bileşik moleküllerini oluşturur.
H₂O, CO₂, NH₃ bileşik molekülleridir.
Bir çok ametal başka ametallerle kovalent bağ oluşturarak molekül yapılı bileşik oluştururlar.Molekül yapılı bileşikler elektrik akımını iletmez. 
CO, H₂O, NO₂, CO₂ bunlardan bazılarıdır.

                

                              Molekül Yapılı          İyonik Yapılı Bileşik                    
                                    
                                                                          

a) Apolar Kovalent Bağ
Aynı cins ametal atomları arasında, elektron ortaklığı ile oluşan bağa oluşan apolar kovalent bağ denir. O2, N2, H2 molekülleri örnek verilebilir.
Bu moleküllerde ortaklaşa kullanılan elektronlar her iki atom çekirdeği tarafından eşit oranda çekilir. Çünkü çekirdek yükleri aynıdır. Bu şekilde atomlar arasında elektronların eşit oranda çekilmesiyle oluşan bağa Apolar bağ kutupsuz bağ demektir.
Hidrojen (H2) molekülünün bağ yapısı

Oksijen (O2) molekülünün bağ yapısı  Oksijenin son yörüngesinde 6 elektron vardır. Bir oksijen atomu son yörüngesindeki 2 elektronunu başka bir oksijen atomunun son yörüngesindeki 2 elektron ile ortaklaşa kullanır. Böylece herbir oksijen atomunun elektron dizilişi kararlı 10Ne atomuna benzer.

                               
b) Polar Kovalent Bağ

Farklı cins ametal atomları arasında, elektron ortaklığı ile oluşan bağa oluşan polar kovalent bağ denir. HCl, H₂O, NH₃ molekülleri örnek verilebilir.

Burada atomların çekirdekleri farklı büyüklükte olduğundan ortaklaşa kullanılan elektronlara uygulanacak çekim kuvveti de farklı olacaktır.Elektronların farklı miktarda çekilmesi sonucu meydana gelen bağa polar (kutuplu) kovalent bağ adı verilir. Aşağıda  örnek olarak verilen  polar kovalent bağlı bileşikleri inceleyiniz.
Su (H2O) molekülünün bağ yapısı
Bir su molekülü iki hidrojen ve bir oksijen atomunun kovalent bağ yapması sonucu oluşur.
Hidrojen atomlarından her biri kendi elektronunu oksijen atomunun bir elektronu ile ortaklaşa kullanır.

                                                     

                           
Böylece hidrojen atomları kararlı helyuma benzerken, oksijen atomu da kararlı neona benzer.
Bir su molekülü 2 hidrojen ve 1 oksijen atomundan oluştuğu için, su molekülü H₂O şeklinde yazılır.
Karbon dioksit (CO2)molekülünün bağ yapısı
Karbonun elektron dizilişi     6 C ) )      şeklindedir.
                                                  2 4

Karbon kararlı hale gelmek için 4 elektrona ihtiyacı vardır. Bu yüzden karbon oksijen atomlarıyla kovalent bağ yapar. Her bir oksijen atomu 2 şer elektronunu karbonun 2 elektronu ile ortak kullanarak kararlı neon yapısına ulaşır. 
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
SORU ÇÖZELİM:
1- Aşağıdaki bileşiklerin hangisinde apolar kovalent bağ vardır?   
             a)H2SO4     b)CO2 c)H2O d)H2  
2- Aşağıdaki bileşiklerin hangisinde iyonik bağ vardır?
            a)H2SO4    b)NaCI c)HNO3 d)CO2