Ortaokul fen bilimleri dersi konu anlatımları, TEOG sınavlarına hazırlık rehberi...

>> >>>>>>>>>>>>>> Mantık sizi A noktasından B noktasına götürür.Hayal gücü ise her yere... EİNSTEİN

09 Şubat 2013

SES

8.SINIF
DERS 2
ÜNİTE 4: SES
KONU: SES DALGASI VE SESİN ÖZELLİKLERİ 
             MÜZİK ALETLERİNDEKİ SESLER VE SESİN ENERJİSİ  
Katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerin oluşturduğu maddesel (tanecikli) ortamlarda dalga şeklinde yayılabilen enerji türüne ses denir.
Ses, maddeyi oluşturan taneciklerin titreşimlerinden dolayı oluşan bir enerji türüdür.
Ses, madde değil bir enerji türüdür.
Ses Kaynakları 
Çevremizde ses çıkaran çok sayıda varlık vardır. Ses çıkaran bu varlıklara ses kaynağı denir. İnsanlar, hayvanlar, su ve rüzgar doğal ses kaynaklarıdır. 
Otomobiller, müzik aletleri v b. cisimlerin çıkardığı sesler yapay ses kaynaklarıdır. 
Sesin Yayılması
Ses durgun bir suya atılan taşın suda oluşturduğu halkalar gibi dalgalar halinde yayılır. Sesin yayılabilmesi için ses dalgalarının kaynağından çıktığı ortamda taneciklerin olması gerekir.Ses boşlukta yayılmaz. Ses katı, sıvı ve gazlarda yayılır. 
Ses kaynağından çıkan  ses dalgaları, yayıldığı ortamdaki maddenin taneciklerini 
titreştirir. 
Titreşen tanecik etrafındaki diğer tanecikleri titreştirir ve böylece ses bir tanecikten 
diğerine yayılır.Ses dalgaları, ortamdaki  taneciklerin kendilerinin değil, taneciklerin titreşim 
enerjilerinin taşınması sonucu oluşur.
Ses Dalgalarının Özellikleri 
Genlik:Genlik  bir dalga tepesi ile dalga çukuru arasındaki mesafenin yarısıdır.                       
                           



Sesin Şiddeti
Sesin zayıf veya kuvvetli olmasına sesin şiddeti denir. Sesin şiddeti,ses veren cismin, titreşirken denge durumunda az ya da  çok ayrılmasına bağlıdır.
Ses kaynağında çıkan sesin kulak zarına yaptığı basınç, ses şiddeti olarak adlandırılır.
Ses şiddetine gürlük adı da verilir.
Ses şiddeti ne kadar büyük olursa ses dalgalarının genliği o kadar büyük olur.
Ses Düzeyi   
Seslerin işitme sağlığımıza zararlı olup olmadığı,bir sesi işitmememiz  ses düzeyi 
denilen bir büyüklükle ilgilidir. Ses düzeyi sesin şiddetiyle ilgilidir. 
Ses düzeyini ölçmek desibel adı verilen birim kullanılır.Kısaca dB ile gösterilir.
İnsanın duyacağı en düşük ses düzeyi 0 desibeldir. 
Desibel ölçeğine göre 10 dB'lik artış 10 kat daha şiddetli ses anlamına gelir.
NOT: Ses düzeylerini karşılaştırırken ses düzey farkı alınmalıdır.
Aşağıdaki 1. örnekte fark 10 db, 2. örnekte fark 20 db, 3. örnekte fark 30 db alınmıştır.
Buna göre: 
20 dB düzeyindeki ses 10 dB'lik sese göre 10 kat daha şiddetlidir. (10.1)
80 dB düzeyindeki ses 60 dB'lik sese göre 100 kat daha şiddetlidir. (10.10)
40 dB düzeyindeki ses 10 dB'lik sese göre 1000 kat daha şiddetlidir. (10.10.10)
Sesin Frekansı
Ses kaynağının bir saniyedeki titreşim sayısına frekans denir.  
                         



Frekansın birimi hertz'dir.Kısaca Hz ile gösterilir.Bu birim Alman Fizikçi Heinrich Hertz(1857-1894)  onuruna verilmiştir.                                                                                 Diyapozonların üzerindeki sayı ve birim, diyapozona tokmakla vurulduğunda bir saniyedeki titreşim sayısını, yani frekansını gösterir. 
Diyapozonların üzerindeki sayı ne kadar büyükse, titreşim(frekans) o kadar büyüktür ve ses ince duyulur.  
Diyapozonların üzerindeki sayı ne kadar küçükse, titreşim(frekans) o kadar küçüktür ve ses kalın duyulur.  
Ses kaynağının frekansı artarsa ince ses, azalırsa kalın ses oluşur. 
Frekans madde miktarı ile ters orantılıdır.
Bunun sonucu olarak da;
Madde miktarı çok olursa frekans azalır, ses kalın olur. 
Madde miktarı az olursa frekans artar, ses ince olur.

     TİZ SES Frekansı büyük  (ince ses)
         PES SES Frekansı küçük  (kalın ses)  
Sesin Yüksekliği: Sesin ince veya kalın olmasına sesin yüksekliği denir. 
Ses kaynakları çok titreşince ince sesaz titreşince kalın ses oluşur. O halde sesin yüksekliği titreşim sayısına(frekans) bağlıdır.
Frekansı fazla olan sesin, yüksekliği de fazladır.Ses incedir.
Frekansı az olan sesin, yüksekliği de azdır.Ses kalındır.  

                                  

İNCELEME:Salınım hareketi yapabilen bir cismin hareketi 
Salınım hareketi yapabilen bir cismin hareketsiz kalabildiği konuma  denge noktası denir. (Kinetik enerjisinin sıfır olduğu konumdur.)    
   
(O) Denge noktasıdır ve bu noktada kinetik enerji sıfırdır.    
Genlik: Salınım hareketi yapan bir cismin denge noktasından itibaren bir yönde ulaşabildiği en büyük uzaklığa genlik denir. ( Şekilde O-A veya O-B arası genliktir.)
Sarkacın A noktasından B'ye gidip, tekrar A noktasına dönmesi ise salınım adını alır. 
Frekans: Salınım hareketi yapan bir cismin 1 saniyede yaptığı salınım sayısına (sıklığına) frekans denir. 
Periyot :Bir tam salınım hareketinin yapılabilmesi için geçen süreye periyot denir.
Sesin Hızı 
Ses dalgaları her ortamda aynı hızla yayılmaz.Ses hızını etkileyen bazı faktörler vardır.
Bunlardan biri maddenin yoğunluğu diğeri ise ortam sıcaklığıdır. 
Maddenin yoğunluğu  arttıkça sesin hızı artaryoğunluk azaldıkça sesin hızı azalır.
Aynı maddesel ortamlarda sesin  sıcaklığı arttıkça hızı artarsıcaklığı azaldıkça hızı azalır. 
Sesin Farklı Ortamlardaki Yayılma Hızı 
Ses dalgaları havada 1 saniyede 340 metre yol alır.
Ses dalgaları suda 1 saniyede 1435 metre yol alır.
Ses dalgaları katılarda 1 saniyede 5000 metre yol alır. 
Sesin Yayılma Hızı  Vkatı>Vsıvı>Vgaz  şeklindedir.
Aşağıdaki veriler incelenirse sesin aynı sıcaklıkta en hızlı katı maddelerde yayıldığı görülür.
Madde                  Sıcaklık           Sesin Hızı
Karbondioksit           20                       277
Hava                          20                       344
Alkol                          20                     1213
Su                              20                     1463
Altın                           20                     1743
Bakır                          20                     3560
Demir                        20                      5130
İNCELEME
1. Durum: 30 cm'lik cetvel masa kenarına 25 cm'si dışarıda kalacak şekilde  sabitlenir.
Cetvel 2 cm aşağıya çekilip bırakıldığında,daha az titreşir, çıkan ses kalın olur
(frekans az)
2. Durum: 30 cm'lik cetvel masa kenarına 15 cm'si dışarıda kalacak şekilde  sabitlenir.
Cetvel 2 cm aşağıya çekilip bırakıldığında, daha çok titreşir, çıkan ses ince olur.
( frekans çok)
SONUÇ: Frekans madde miktarı ile ters orantılıdır.
1.Durumda cetvel daha uzun yani madde miktarı çok,frekans az olur.Ses kalın olacaktır.
2.Durumda cetvel daha kısa yani madde miktarı az,frekans çok olur.Ses ince olacaktır.

İNCELEME

                             
    
6  adet şişeden 1.şişe boş, 2. şişeye az su, 3.şişeye biraz daha fazla su, 4. şişeye ise en çok su doldurularak yanyana dizilirler. 
Şişelere kalemle tek tek vurulduğunda boş şişede en ince, 4.şişede ise en kalın ses duyulur.
Şişelere vurulduğunda cam ve su titreşir.Su miktarı artınca titreşim yavaşlar, frekans azalır,ses kalın duyulur.
Şişelere tek tek üflenirse boş şişede en kalın, 4. şişede ise en ince ses duyulur.
Şişelere üflendiğinde şişe içindeki hava titreşir.
Şişe boşken içindeki hava boyu en uzundur ve yavaş titreşir (frekans az) ses kalın duyulur.
Şişedeki su arttıkça hava tabakasının boyu azalır, titreşim artar, frekans da artar, ses ince  duyulur.
Kadın ve Erkek Seslerinin Frekansları Farklıdır
Kadınların ses telleri kısa olduğu için ses frekansları büyük ve sesleri incedir.
Çünkü telin boyu kısaldıkça frekansı artar. 
Erkeklerin ses telleri uzun olduğundan ses frekansları düşük yani sesleri kalındır.
İnsan Hangi Frekanstaki Sesi İşitir? 

Normal şartlarda bir insan kulağı 20 Hz ile 20000 Hz arasındaki sesleri işitebilir.
Frekansı 20000 Hz'in üstündeki seslere ultrasonik sesler , frekansı 20 Hz'in altında olan seslere infrasonik sesler denir.
İnsanlar 20 Hz'in altındaki ve 20000 Hz'in üstündeki sesleri duyamaz ancak hayvanlar insanların duyamadığı sesleri duyabilir.
Köpekler 35000 Hz, yunuslar 150000 Hz'lik sesleri duyabilir.
Ses titreşimleri havada dalgalar halinde yayılarak kulağa gelir.Kulak yolu ile kulak zarına iletilir.Kulak zarı titreşir ve kendisine temas halinde olan kulak kemiklerini titreştirir.En sonunda salyangoz içindeki tüyler de titreşir ve bu titreşimler elektrik sinyalleri şeklinde sinirler vasıtasıyla beyne iletilir.
Ses ve İşitme
Bazı insanların işitme yeteneği zayıf olabilir. İşitme yeteneği zayıf olan insanlar kulaklarına işitme cihazı takar. Bu cihaz sesin şiddetini arttırmaya yarar. Ses şiddetini yükseltmeye yarayan araçlardan birisi de megafondur.
                                  
Müzik Aletlerinden Çıkan Sesler
Müzik belli frekanslardaki seslerden oluşur.Bu nedenle bir kemanın sesi kulağımıza hoş gelirken, matkabın sesi bizi rahatsız eder.
Ses kirliliği, düzensiz ve şiddeti yüksek seslerin yarattığı bir çevre kirliliğidir. Ses kirliliği, gürültü olarak da bilinir.
Sesin Tınısı: 
Yapıları birbirine benzeyen saz, gitar veya uddan çıkan sesler birbirine benzemez. Müzik aletlerinin çıkardığı sesler, aletlerin yapılarına, büyüklüklerine, yapıldıkları malzemelerin cinsine göre farklı farklıdır.Sesin bu özelliğine sesin tınısı denir.Tını özelliğinden yararlanılarak bir sesin hangi kaynaktan geldiği ayırt edilebilir.
Müzik aletleri telli, üflemeli veya vurmalı olabilir.Bağlama, gitar,çello,keman,arp telli müzik aletleridir.Telli müzik aletlerinde telin gerginliği,telin kalınlığı, telin boyu çıkacak sesi etkiler.Bunlar telin frekansını değiştirir.Böylece telin ürettiği ses de değişir.
İNCELEME
Uzunlukları, Cinsleri ve Gerginlikleri Aynı , Kalınlıkları Farklı İki Tel
Kalınlıkları farklı, diğerözellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri telin kalınlığı ile ters orantılıdır.
Yani kalın telin frekansı daha azdır.Çıkardığı ses kalın olur.
Kalınlıkları, Gerginlikleri ve Cinsleri Aynı, Uzunlukları Farklı İki Tel
Uzunlukları farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri telin uzunluğu ile ters orantılıdır.
Yani uzun telin frekansı daha azdır.Çıkardığı ses kalın olur.
Uzunlukları, Kalınlıkları ve  Cinsleri Aynı, Gerginlikleri Farklı İkiTel
Gerginlikleri farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri telin gerginliği ile doğru orantılıdır.
Yani gergin teli frekansı da çoktur.Çıkardığı ses ince olur.
Uzunlukları, Gerginlikleri ve Kalınlıkları Aynı, Cinsleri Farklı İki Tel
Cinsleri farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri farklıdır.
Sonuç:  Kısa ve ince tellerin frekansları yüksektir.Ses ince olur.(Diğer özellikleri aynı)
Cinsleri farklı olan tellerin frekansları da  farklıdır.
İNCELEME
Gergin bir teli; Çok çekip bırakınca kuvvetli ses,
                        Az çekip bırakınca zayıf ses oluşur.
Davula;Hafif vurursak zayıf ses,
            Kuvvetli vurursak şiddetli ses oluşur.
Ses kaynağına; Yakınsak kuvvetli ses,
                          Uzaksak zayıf ses duyarız.

Ses kaynağından uzaklaştıkça sesin şiddeti azalır.Bu sebeple bir radyonun yakınındaki insanlar radyonun sesini iyi  duyabilirken uzaktakiler fazla duyamaz.

Çeşitli cisimler kullanılarak farklı sesler üretilir. Ses iskandili gürültü miktarını dB olarak ölçen alettir.Genellikle zabıtalar gece kulüplerinde ses denetimi amaçlı lullanılır.
Bazı insanların işitme yeteneği zayıf olabilir. İşitme yeteneği zayıf olan insanlar kulaklarına işitme cihazı takar. Bu cihaz sesin şiddetini arttırmaya yarar.
Ses şiddetini yükseltmeye yarayan araçlardan birisi de megafondur.

SORU: Aşağıdaki K,L ve M tellerinin frekanslarını büyükten küçüğe doğru sıralayınız.

                        Tel        Uzunluk      Kalınlık
                          K            2L               2S
                          L               L                 S
                          M              L               2S

Yanıt:  L>M>K

Açıklama:
L teli 1L uzunluğunda ve 1S kesitindedir.Yani en ince ve en kısa tel olduğundan frekansı en yüksek olan teldir.K ve M telleri ise aynı kalınlıkta olduğundan uzunluklarına bakılmalıdır.
M teli 1L yani daha kısa olduğu için frekansı K telinden fazla olur.  

0 yorum: