7.SINIF  
DERS: 1
ÜNİTE 5 : İNSAN VE ÇEVRE
KONU : EKOSİSTEMLER
EKOSİSTEMLER
Dünyamız yaşam için tüm koşulları taşıyan bir gezegendir. Işık, sıcaklık, hava, su, toprak gibi faktörler yaşam için  uygun ortam sağlar. Ayrıca çevremizde gördüğümüz bir çok canlının belli bir düzen ve uyum içinde  yaşadıklarını gözlemleriz.
TÜR
Ortak bir atadan gelen ve birbirleriyle çiftleştiğinde verimli döller oluşturabilen benzer özellikteki canlılara tür denir.Canlılar türlerinin özelliklerine göre dünyanın değişik bölgelerinde yaşarlar.Deniz aslanı, dağ kaplanı, van kedisi, çam ağacı, beyaz gül vb. farklı tür örnekleridir.
Örneğin at ve eşek birer tür iken, bunların yavrusu katır tür değildir.
POPÜLASYON
Belirli bir bölgede yaşayan, aynı türden bireylerin oluşturduğu topluluğa popülasyon denir.
Ege Denizi'ndeki istavrit balıkları,
Van'da yaşayan Van kedileri,
İzmir'deki insanlar,
Atatürk ormanındaki karaçam türleri birer popülasyondur.
HABİTAT
Bir canlının doğal olarak yaşayabildiği ve üreyebildiği yere habitat denir.
Habitat, türün yaşam alanıdır .Her canlının yaşadığı bir habitat vardır.
Örneğin;
Hamsinin habitatı Karadeniz,
Kangurunun habitatı Avustralya,
Aslanın habitatı orman,
Balinaların habitatı okyanustur.
EKOSİSTEM
Belirli bir alanda ve uyum içinde bulunan canlı ve cansız varlıkların oluşturduğu bütüne ekosistem denir. Canlılar, cansız çevreleriyle birlikte ekosistemi oluşturur.
Ekosistem = Canlı birliği + Cansız çevre 
                    (popülasyon)     (habitat)
Ekosistemler deniz, göl, akarsu ve orman ekosistemleri şeklinde olabilir.
Yaşadığımız dünyada her şey belirli bir düzen içindedir. Ekosistemdeki bütün canlılar da hem birbirleriyle, hem de çevredeki cansız varlıklarla etkileşim içindedir.
Beslenme şekillerine göre canlılar:


Otçullar
Bitkisel besinlerle beslenirler.
Azı(öğütücü) dişleri iyi gelişmiştir.
Bağırsakları uzundur.
At, eşek, koyun, keçi, inek, fil, zürafa örnektir.Etçiller
Hayvansal besinlerle beslenirler.
Köpek (parçalayıcı) dişleri gelişmiştir.
Bağırsakları kısadır.
Aslan, kaplan, yılan, şahin, kartal, kurt örnektir.
Otçul+Etçil (Hepçil)
Hem bitkisel hem hayvansal besinlerle beslenirler.
Tüm dişleri gelişmiştir.Bağırsakları orta büyüklüktedir.
İnsan, ayı, maymun, karga, kedi, köpek örnektir.
EKOSİSTEMİN CANLI FAKTÖRLERİ 
Ekosistemde üreticiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılar olmak üzere üç canlı grubu bulunur.
a) Üreticiler
Kendi besinlerini kendileri yapan canlılardır.
Bitkiler bu gruba girer.Güneş enerjisi ile inorganik maddelerden organik besin üretirler.(fotosentez)Bitkiler bu sebeple hayvanlar için besin kaynağıdır.
b) Tüketiciler
Besinlerini dışarıdan hazır olarak alan canlılardır.
Hayvanlar bu gruba girer.
Beslenme şekillerine göre otçul, etçil ve hem otçul hem etçil olmak üzere üçe ayrılırlar.
c) Ayrıştırıcılar (Çürükçüller, Saprofitler)
Bitki ve hayvanların artıkları ya da ölüleri üzerindeki organik maddeleri ayrıştırırlar.
Bu olaya çürüme denir.
Çürüme sayesinde canlının yapısındaki maddeler tekrar toprağa döner.
Bazı bakteriler ve mantarlar bu gruba girer.
Ayrıştırıcılar madde dolaşımında önemlidir.
Artık maddeleri başkalarının kullanacağı hale getirirler.
Toprağı mineral madde bakımından zenginleştirirler.
BESİN ZİNCİRİ
Canlılar besin ihtiyacını birbirlerinden sağlayarak bir zincir oluşturur. Bu zincir besin zinciri olarak bilinir. Besin zinciri, piramit şeklinde de gösterilebilir. 

Besin zinciri.

                        Bitki → Çekirge → Kurbağa → Yılan → Atmaca  Besin maddeleri üreticiden başlayarak, birbiri ile beslenen tüketici canlılara aktarılır. 

Besin zinciri ve aktarılan enerji.

                                                         

Besin zincirinde enerji aktarımı.

Görselde görüldüğü gibi besin zinciri üretici, tüketici ve ayrıştırıcılardan oluşur.
Üreticiler (yeşil bitkiler) besin zincirinin ilk basamağını oluşturur.
Güneş enerjisi yardımıyla besin üretirler. Bunlara ototrof canlılar da denir.
Tüketiciler kendi aralarında birincil tüketici, ikincil tüketici, üçüncül tüketici vs. olmak üzere ayrılırlar.
Birincil tüketiciler, üreticilerle beslenen otçul canlılardır. Koyun, inek, tavşan, sincap, çekirge, fare, karınca, kelebek vs. örnek verilebilir.
İkincil tüketiciler, otçullarla beslenen canlılardır. Etçil veya hem etçil hem otçul canlılar olabilirler. Kurbağa, yılan, kertenkele gibi canlılar örnek verilebilir.
Üçüncül tüketiciler, otçul ve diğer etçil canlıları yiyerek beslenen canlılardır.
Etçil veya hem otçul hem etçil canlılar olabilirler. İnsan, ayı, kartal, yılan örnek verilebilir.

Besin zincirinde tüm canlılar birbirini etkiler.

Ayrıştırıcılar besin zincirinin her basamağında yer alabilir. 
Ayrıştırıcılar besin zincirinde gösterilmeyebilir.
Besin zincirlerini oluşturan herhangi bir canlı grubundaki artış ya da azalış besin zincirinde yer alan tüm canlıları etkiler.
Bir bölgedeki üreticilerin sayısı artarsa; bunlarla beslenen birincil tüketicilerin ve birincil tüketicilerle beslenen ( ikincil ) tüketicilerin sayısı da artar.
Son tüketicilerin sayısı artarsa; bir süre sonra birincil tüketicilerin sayısı azalır ve birincil tüketicilerin sayısı azalınca da üreticilerin sayısı artar.
Birincil tüketicilerin sayısı artarsa; bunlarla beslenen son tüketicilerin sayısı artar, ancak birincil tüketicilerin besini olan üreticilerin sayısı azalır.
Besin zincirinde üreticiden son tüketiciye doğru;

Besin zincirinde aşağıdan yukarı doğru aktarılan enerji,birey sayısı,biyokütle azalır.

BESİN AĞI

Besin ağı.

Canlılar arasında kurulan besin ilişkilerinin tamamına besin ağı denir.
Besin zincirleri bir araya gelerek besin ağını oluşturur.
                                                                       
 Aşağıdaki besin zincirini inceleyiniz.
  Bitki   >  Çekirge  >  Tarla Faresi   > Baykuş 
                         

Besin ağında tüm canlılar yer alır.

 İnsanlar da birçok besin zinciri veya ağının parçasıdır.
  Bitki  >  Çekirge  >  Kurbağa  >  Alabalık  >  İnsan 

Besin ağı.

EKOSİSTEMLERİ ETKİLEYEN CANSIZ FAKTÖRLER
İklim
İklim, bir yerde uzun süre devam eden hava olaylarının bir bütün olarak gösterdiği özelliklerdir.
Bir bölgenin iklimini; ekvator uzaklığı, denize uzaklığı ve deniz seviyesinden yüksekliği belirler.
Ortamın canlı varlıklar üzerine olan iklimsel etkisi, bireylerin boylarına ve büyüklüğüne bağlı olarak değişir. Işık
Canlıların enerji kaynağını oluşturur. Yeryüzünün en önemli doğal ışık kaynağı güneştir.
Üreticiler, güneş enerjisiyle fotosentez yaparak besin üretirler. Güneş enerjisi besinin yapısındaki kimyasal bağ enerjisine dönüştürülmüş olur. Bu enerji besin zincirindeki diğer canlılara aktarılır.
Yeryüzüne gelen ışık miktarı Dünya'mızın her bölgesine eşit olarak dağılmaz. Ekvator bölgesi güneş ışınlarından fazla miktarda yararlanırken, kutup bölgeleri yeteri kadar ışık almaz.
Işık, hayvanlarda üreme mevsimi, göç, kış uykusu, vücut renklenmesi; bitkilerde de fotosentez, pigment üretimi ayrıca bitki örtüsü üzerine etkilidir.Işık, ormanlık alanlarda ağaçların uzunluklarına ve dağılımlarını etki eder. Uzun gün bitkilerinin boyları uzun, kısa gün bitkilerinin boyları kısadır.
Işık isteklerine göre bitkiler güneş bitkileri, gölge bitkileri ve yarı gölge bitkileri olarak ayrılırlar.
Sıcaklık
Canlıların dünya üzerindeki dağılışlarında etkilidir.
Örneğin kaktüs çöllerde, deniz aslanları kutuplarda, nilüfer bitkisi ılık sularda, timsahlar ekvator bölgesinde, bazı bakteri türleri sıcak su kaynaklarında yaşar.Her canlı türü belirli sıcaklık dereceleri arasında yaşayabilir.
Canlıların sıcaklığa olan toleransları da farklıdır.
Sıcaklık değişimlerine bağlı olarak bitkilerde çiçek açma, meyve oluşturma ve yaprak dökümü gibi değişiklikler görülür.
Sıcaklık; canlıların üremesi, gelişmesi ve dış görünüşü üzerinde etkilidir.
Su
Su, canlılar için çok önemlidir.Havanın nemini oluşturur.
Güneşten gelen ve topraktan yansıtılan ışınların büyük bir bölümünü tutarak yeryüzünün aşırı ısınmasını veya soğumasını önler.
Doğadaki suyun kaynağı yağışlardır.Yağış, atmosferdeki su buharının çiğ, kırağı, kar, dolu ve yağmur gibi değişik şekillerde toprağa düşmesidir.
Su miktarı, canlı sayısını ve çeşitliliğini etkileyen önemli bir faktördür.
Örneğin yağmur alan ormandaki bitki ve hayvan çeşitliliği, çöldeki bitki ve hayvan çeşitliliğinden fazladır.
Toprak
Toprak, yeryuvarlağının dış kabuğunu örter. Kayaların ve organik maddelerin çeşitli ayrışma ürünlerinin karışımından meydana gelir.
Toprak, içerisinde ve üzerinde geniş bir canlılar alemi barındırır.
Bitkilere durak yeri ve besin kaynağıdır.
Belirli oranlarda su, mineral ve tuz içerir.
Toprak çeşidi, bitki ve hayvan çeşitliliğini etkiler.
Örneğin kaktüs kumlu toprakta, pirinç sulu toprakta yetişir.Mineraller (Madensel Tuzlar)Toprağın yapısında bulunan ve suda kolaylıkla çözülebilen maddelerdir.
Bitkinin büyüyüp gelişebilmesi için bu madensel tuzlar kullanılır.
Madensel tuzların toprakta bulunma miktarı, çevredeki bitki ve hayvan çeşitliliğini etkiler.
EKOSİSTEM ÇEŞİTLERİ Doğada büyük ekosistemler ve bunların içerisinde daha küçük ekosistemler bulunur.
Kara ve su ekosistemleri şeklinde başlıca iki çeşit ekosistem vardır.
EKOSİSTEM
Ekosistemlerde iklim, ışık, sıcaklık, su, toprak, rüzgar gibi durumların farklılığı, canlıların yayılışını etkiler.
Deniz ekosistemleri, gözle göremediğimiz canlılardan en büyük memeli hayvanlara kadar pek çok canlı bulundurmaktadır.
Canlıların yayılışında ışık miktarı, sıcaklık, basınç, tuzluluk, suyun derinliği, bitki örtüsü ve akıntı gibi çevresel faktörler etkili olur.
Yağmur ormanları, doğal kaynaklar açısından çok zengindir. Bu ormanlar iklimin dengede tutulmasında etkilidir.
Yağış ve sıcaklığın çok yüksek ve değişmez olduğu bölgelerdir. Ot, çalı, palmiye, maymun, aslan, yırtıcı kuşlar gibi bir çok canlı türünü barındırır.
Çöl ekosistemlerinde sıcak ve kurak bir iklim hakimdir. Canlı çeşitliliği bakımından fakirdir. Çöllerde yaşayan canlılar, bu bölgelere uyum sağlayabilmek için çeşitli özelliklere sahiptir.
Örneğin kaktüsler gövdelerinde su ve besin depolar, ayrıca su kaybını önlemek için diken yapraklara sahiptir. Develer hörgüçlerinde, çöl fareleri kuyruklarında yağ depolar.