Ortaokul fen bilimleri dersi konu anlatımları, TEOG sınavlarına hazırlık rehberi...

>> >>>>>>>>>>>>>> Mantık sizi A noktasından B noktasına götürür.Hayal gücü ise her yere... EİNSTEİN

14 Mayıs 2014

8-B SINIFINDAN SENA KARAİBRAHİMOĞLU ARAŞTIRDI


                    SES
O Sena KARAIBRAHIMOGLU 8-B 1702
                                                            Canlıların sesi de dalgalar halinde yayılır.                              
   SES :
Katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerin oluşturduğu tanecikli(maddesel) ortamlarda
dalgasal olarak (dalga şeklinde) yayılabilen enerji türüne ses denir. 
Ses,titreşimlerden oluşan bir enerji türüdür.

İnsanların ses çıkarması da titreşimle olur. Gırtlakta bulunan ses telleri soluk
verme olayı sırasında akciğerlerden dışarı verilen hava ile titreşerek ses çıkarır.
 SESİN YAYILMASI:
Ses maddesel ortamlarda yayılabilir yani sesin yayılabilmesi için maddesel ortama
dolayısıyla taneciklere ihtiyaç vardır. Bu nedenle ses katı, sıvı ve gaz halindeki
maddelerde yayılır. Boşlukta, maddesel ortam (tanecik) olmadığı ses boşlukta
yayılmaz.
Ses dalgalar halinde yayılır. Ses dalgaları su dalgalarına benzer ve su dalgaları
gibi dairesel(küresel dalgalar şeklinde) olarak yayılırlar. Ses dalgaları da su
dalgaları gibi bir noktadan başlayarak başka bir noktaya doğru hareket eder.
Su dalgalarını oluşturan kaynağın yakınında su dalgaları belirgindir ve su dalgaları
kaynaktan uzaklaştıkça daha az belirgin hale gelir.
Ses dalgaları da su dalgaları gibi kaynağa yakın yerlerde şiddetlidir (belirgindir)
ve kaynaktan uzaklaşıldıkça ses dalgalarının şiddeti azalır. Bunun nedeni,
kaynağa yakın yerlerde ses dalgalarının enerjisinin fazla olması ve ses
kaynağından uzaklaşıldıkça ses dalgalarının enerjisinin azalmasıdır.
Ses dalgaları ile su dalgaları arasındaki fark ise, su dalgaları görünebilir ve su
dalgaları sadece suyun yüzeyinde yayılır. Ses dalgaları ise görünmez ve ses
dalgaları her doğrultuda (küresel olarak) yayılır.
Ses kaynağından çıkan ses dalgaları(kaynaktan) enerji taşırlar. Bu enerji, çeşitli
ortamlar tarafından iletilir. Ses enerjisi iletilirken sesin yayıldığı ortamdaki
tanecikler yer değiştirmez yani yayılmaz. Yayılan yani yer değiştiren madde
veya tanecik değil, hareket enerjisidir.
Ses kaynağından çıkan ses dalgaları, yayıldığı ortamdaki maddenin taneciklerini
titreştirir. Titreşen tanecik etrafındaki diğer tanecikleri titreştirir ve bu
nedenle ses bir tanecikten diğerine yayılır. Ses tanecikten taneciğe yayıldığı için
tanecikler arasındaki boşluk ne kadar az ise sesin yayılma hızı o kadar fazla
olur. Yani sesin yayılma hızı en fazla katılara da sonra sıvı sonra da gazlardadır.

      NOT : 
  -Ses dalgaları havada 340 m/s yol alır. Suda 1453 m/s hızla yol alır. Katılarda yaklaşık olarak 5000 m/s hızla yayılır.

  -Güneş’in yaydığı ışık Dünya’ya ulaştığı halde Güneş’te oluşan patlamaların sesi duyulamaz. Bunun nedeni sesin yayılması için maddesel ortam gereklidir. Uzay boşluğunda maddesel ortam olmadığı için Güneş’te oluşan patlamalar duyulamaz.

  - Saat, hava dolu fanusta iken çalarsa sesi duyulabilir. Fakat havası tamamen boşaltılmış fanusta çalarsa sesi duyulamaz. Bunun nedeni, sesin boşlukta yayılamaması ve sesin yayılabilmesi için maddeye ihtiyaç duymasıdır.

  SESİN YAYILMA HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
  -Ortamın Cinsi :
Sesin yayıldığı ortamın cinsi, sesin farklı hızlarda yayılmasına neden olur. Sesin
hızlı yayılabilmesi için tanecikler arasındaki boşluğun az ve taneciklerin düzenli
olması gerekir.
Sesin yayılma hızı, katı, sıvı ve gazlarda farklıdır. Ses, en yavaş gazlarda,
sonra sıvılarda, en hızlı katılarda yayılır.   
OrtamınSıcaklığı:
Ortam sıcaklığı da sesin yayılma hızını etkiler. Ses, sıcak ortamlarda daha hızlı
yayılır.

Madde
 Sıcaklık (°C)
 Sesin hızı (m/s)
Hava
0
332
Hava 
20
344
Hava 
100
386
Su 
20
1463
Su 
100
2100
Demir
0
5000
Demir
20
5130
Altın 
20
1743
Bakır 
20
3560

  SES DALGALARININ ÖZELLİKLERİ :
Dalgalar genel olarak, mekanik ve elektromanyetik dalgalar olmak üzere iki ana
gruba ayrılır. Elektromanyetik dalgalar, yayılmak için bir ortama ihtiyaç
duymazlar ve boşlukta da yayılabilirler. Mekanik dalgalar ise, enerjilerini
aktarabilmek için ortam taneciklerine ihtiyaç duyarlar. Bu yüzden boşlukta
(örneğin uzayda) yayılamazlar. Ses dalgaları da mekanik dalgalar olduklarından
yayılmak için maddesel bir ortama ihtiyaç duyarlar.
Ses, nesnelerin titreşiminden meydana gelen ve uygun bir ortam içerisinde (hava,
su vb.) bir yerden başka bir yere, sıkışma ve genleşmeler şeklinde ilerleyen bir
dalgadır. Dolayısıyla ses, bir basınç dalgasıdır.
• 1960 yılında özel bir ses merceği ve özel bir görüntüleme yöntemi kullanılarak,
kornadan çıkan ses dalgalarının görüntüsü elde edilebilmiştir. 

                                             
SESİN TINISI:
Aynı sesin çeşitli müzik aletlerinden çıktığı zaman gösterdiği farklılığa sesin tınısı
denir. Tını, sesin farklılığını ifade eden bir terimdir.
(Aynı notayı(tonu) çalan bir kemanla bir flüt arasındaki temel fark, tını farkıdır
ve bu nedenle farklı sesler çıkar. Enstrümanların yapıldığı malzemelerin farklı
olması, enstrümanların oluşturduğu sesin farklı bir tınıda olmasını sağlar)
 FREKANS (SIKLIK) :
Frekans, ses kaynağının saniyedeki titreşim sayısıdır. Birimi Hertz(Hz)’dir.    
1 Hertz = 1 döngü/saniye
Yüksek frekans değerleri için Hertz'in bin katı olan ‘kilohertz’ (kHz) birimi
kullanılır. İnsan kulağının duyabildiği sesler 20 ile 20000 Hz arasında frekansa
sahip olabilir. Eğer bir frekans 20 Hz' in altında ise bu tür titreşimlere ses
altı(infrasonik) titreşimler, frekans 20000Hz' in üzerinde ise bunlara da ses
üstü(ultrasonik) titreşimler denir. Frekans, sesin yüksekliği ile doğru orantılıdır.
                                
                   
           
                     

FREKANS ÖRNEKLERİ
Şişelere konan farklı miktardaki sular farklı yükseklikte sesler çıkartır. 
• Şişelere vurulduğunda en yüksek yani ince ses boş şişeden çıkar. Şişedeki su
miktarı arttıkça sesin yüksekliği azalır, kalınlığı artar. 
Bunun nedeni şişelere vurulduğunda hem şişenin hem de suyun titreşmesidir. Boş
şişede sadece şişe titreşeceği için şişenin titreşim sayısı yani frekansı ve sesin
yüksekliği artar, ses daha ince çıkar. Su miktarı arttığında kütle artar ve şişe
ve su birlikte titreşeceği için şişenin titreşim sayısı yani frekansı ve sesin
yüksekliği azalır, ses daha kalın çıkar.
• Şişelere üflendiğinde en az yüksek yani kalın ses boş şişeden çıkar. Şişedeki
su miktarı arttıkça sesin yüksekliği ve inceliği artar. 
Bunun nedeni şişelere üflendiğinde sadece havanın titreşmesidir. Boş şişede hava
daha fazla olduğu (uzunluk arttığı) için frekans ve sesin yüksekliği azalır, ses
daha kalın çıkar. Su miktarı arttığında hava miktarı azaldığı (uzunluk azaldığı)
için frekans ve sesin yüksekliği artar, ses daha ince çıkar.
. Farklı uzunluktaki levhalardan yapılan ksilofonlarda kısa levhalar ince, uzun
levhalar kalın ses çıkartır. Çünkü uzunluk arttıkça frekans yani titreşim sayısı
azalır ve ses daha kalın çıkar.
GENLİK (AMPLİTÜD) : 
Genlik, dalga tepesi ile dalga çukuru arasındaki uzaklığın yarısıdır. Sesin şiddeti
ile doğru orantılıdır.Ses dalgaları havada veya başka bir ortamda titreşen
objeler tarafından üretilir. Örneğin titreştirilen bir gitar teli, yaptığı periyodik
salınım hareketi ile hava moleküllerinin belli bir frekansta sıkışmasını ve
genleşmesini sağlar. Bu şekilde teldeki enerji havaya iletilmiş olur. Enerjinin
miktarı, teldeki titreşim genliğine bağlıdır. Eğer tele fazla enerji yüklenirse, tel
daha büyük bir genlikle titreşir. Teldeki titreşim genliği ne kadar fazla ise
ortam tanecikleri(örneğin hava molekülleri) tarafından taşınan enerji de o kadar
fazladır. Enerji ne kadar fazla ise sesin şiddeti de o kadar büyük olacaktır.
                                
                      
DALGA BOYU :
Bir dalganın ardışık iki tepe veya iki çukur noktası arasındaki mesafesi dalga
boyunu verir. Dalga boyu λ (lamda) ile gösterilir.  
REZONANS :
Frekansları aynı olan ses kaynaklarından biri titreştiğinde, diğer ses kaynağının
etkiyle titreşmesine rezonans denir.
SES DALGALARININ PERİYODU :
Bir tam dalganın üretilmesi için geçen süreye periyot denir. Periyot, ardışık iki
tepe veya iki çukurun oluşması için geçen süredir. 
SES DALGALARININ TEPE NOKTASI :
Ses enerjisini ileten taneciklerin sık olduğu bölgeye ses dalgasının tepe noktası
veya dalga tepesi denir.
SES DALGASININ ÇUKUR NOKTASI :
Ses enerjisini ileten taneciklerin seyrek olduğu bölgeye ses dalgasının çukur
noktası veya dalga çukuru denir.
                           
        


                
                          
İNCE VE KALIN SES: 
İnce ve kalın ses, ses kaynağının frekansıyla alakalıdır. İnce sesin frekansı
fazla, kalın sesin frekansı azdır.
Aynı sürede daha fazla dalga üreten ses kaynağının frekansı daha fazladır. Bunu
resimlerle anlamaya çalışalım:
                               
                        
İki ses dalgası aynı süre içinde farklı oranda dalga üretir. Daha fazla ses
dalgası üreten kaynağın frekansı daha büyüktür. Kedi, aslana göre daha ince ses
üretir. Dolayısıyla aslanın ses frekansı daha düşüktür.
·          ŞİDDETLİ VE ZAYIF SES
Sesin şiddetli ve zayıf olması frekanstan farklı bir anlama gelmektedir. Aynı kişi
bağırdığında veya alçak sesle konuştuğunda frekansları aynı olan sesler çıkarır.,
Fakat bu seslerin genlikleri yani şiddeti farklıdır.
Aşağıdaki cisimlerin seslerinin şiddetlerini karşılaştıralım:
                
                       
Görüldüğü gibi uçağın sesi arabanınkinden fazladır. Yani uçağın sesinin genliği
arabanın sesinin genliğinden fazladır.
-GÜRÜLTÜ
Gürültülü bir sesle müzikal bir sesin dalgaları birbirine benzemez. Ritmik seslerin
dalgaları yumuşaktır. Gürültüde ise keskin dalgalar vardır. Gürültü, canlılara
zarar verir ve canlıları rahatsız eder.
Grafikleri inceleyelim:
                        
                        
SES YALITIMI
Sesin yayılmasının önlenmesine ses yalıtımı denir. Ses yalıtımı yapılırken sesi
geçirmeyen veya daha az geçiren yani sesi fazla soğuran yalıtım malzemeleri
kullanılır. Aşırı gürültülü ortamlarda ses dalgalarının şiddeti fazla olduğu için  bu
ortamlar sağlık sorunlarına neden olur. Bu nedenle aşırı gürültülü      
ortamlarda yalıtım malzemelerinin kullanılması gürültüyü önler yani ses yalıtımı
sağlar.
MÜZİK VE FEN
  Müzik aletleri üçe ayrılır;
  1-Vurmalı Çalgılar
  Davul, Trampet, Darbuka
  2-Telli Çalgılar
  Saz, Gitar, Kemençe, Keman
  3-Üflemeli Çalgılar
  Trombon, Saksafon, Flüt, Zurna, Tuba
NOT:
Telli çalgılarda telin gerginliğini değiştirmek için aparatlar yer alır. Bu aparatlar
aracılığı ile tellerin gerginlikleri değiştirilir.Buna akort deriz.
Gerginleştirilen telden daha ince ses elde edilir.
Saz gibi telli çalgılarda daha ince ses elde etmek için telin boyunu kısaltma
yöntemine gidilir. Elimizle telin üzerine bastırdığımızda telin boyunu kısalmış
oluruz. Kısa telden ince ses çıkar.
     Telden çıkan seslerin frekansını değiştiren etmenler;
  1-Telin cinsi
  2-Telin kalınlığı
  3-Telin gerginliği(akort)
  4-Telin uzunluğu
1-) Telin Kalınlığı (Kesit Alanı) :
Kalınlıkları farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve
incelikleri telin kalınlığı ile ters orantılıdır.
▪ İnce telin frekansı yani yüksekliği fazladır ve daha ince ses çıkartır.
▪ Kalın telin frekansı yani yüksekliği azdır ve daha kalın ses çıkartır. 
    
                       
2-) Telin Uzunluğu :
Uzunlukları farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve
incelikleri telin uzunluğu ile ters orantılıdır.
▪ Kısa telin frekansı yani yüksekliği fazladır ve daha ince ses çıkartır.
▪ Uzun telin frekansı yani yüksekliği azdır ve daha kalın ses çıkartır.  
             
3-) Telin Gerginliği :
Gerginlikleri farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve
incelikleri telin gerginliği ile doğru orantılıdır.
▪ Gergin telin frekansı yani yüksekliği fazladır ve daha ince ses çıkartır.
▪ Az gergin telin frekansı yani yüksekliği azdır ve daha kalın ses çıkartır.
                 
                         
4-) Telin Cinsi :
Cinsleri farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve
çıkardıkları seslerin incelikleri farklıdır.
              

Deri vurmalı çalgılarda;
Deri kalınlaştıkça
Derinin gerginliği azaldıkça çıkan sesin frekansı azalır böylelikle ses kalınlaşır.
Üflemeli çalgılarda ;
İçindeki hava sütunu ile sesin yüksekliği arasında ters orantı vardır.
Not: Piyano telli bir çalgıdır.
Sakın  piyano gibi tuş içeren çalgılara tuşlu çalgılar demeyin. Çünkü tuşlu çalgı
grubu diye bir grup yoktur.
İŞİTME
                              

Ses Dalgaları —Kulak kepçesi — Kulak yolu — Kulak zarı — Çekiç, örs,
üzengi—Oval pencere — Dalız —Salyangoz(sıvı) —Korti organı İşitme
Duyu Hücreleri —İşitme Duyu Sinirleri Hücreleri — Beynin İşitme Duyu
Merkezi
Korti organı:İç kulakta bulunan ve ses duyusunu alan yapı.
SES YANKISI
Ses dalgalarının sert bir yüzeye çarpıp kaynağına geri dönmesine yankı denir.
Yankı olayının gerçekleştiğinin anlaşılabilmesi için ses kaynağı ile sesin çarptığı
engel arasındaki uzaklık hava ortamında en az 17 m olmalıdır.  Yankı olayının
gerçekleşmesi için kullanılan yüzeyin sert yüzey olması gerekir. 
                         

    SES KAYDI
Ses Kaydeden Araçlar İlk ses kaydı "fonograf" denen bir araçla yapılmıştır
(Thomas Edison tarafından 1877'de icat edilmiştir) Zamanla bu alanda çeşitli
araçlar geliştirilmiştir. Bu araçlar, gramofon, teyp ve modern stüdyolardaki
kayıt araçlarıdır. 
        

                      

   KAYNAK:
  -www.fenokulu.net

  -www.hayrettinkazan24.blogspot.com.tr

0 yorum: